Kryeministri i vendit, Edi Rama, ka dhënë një intervistë ekskluzive për revistën gjermane Zeitmagazin, ku rrëfen rrugëtimin e tij të pazakontë nga arti drejt politikës, sfidat personale dhe vizionin për Shqipërinë.
Rama, i njohur për stilin e tij unik dhe karrierën e gjatë, tregon si si një ish-basketbollist dhe artist u bë lideri i Shqipërisë, duke u përballur me momente të vështira, përfshirë një sulm të dhunshëm në vitin 1997. Ai ndan kujtimet e një fëmijërie në Shqipërinë komuniste, ku mungesa dhe frika ishin pjesë e përditshmërisë, por edhe momentet e lumtura të lirisë së thjeshtë.
Në intervistë, Rama rrëfen se politika është për të një art që kërkon talent dhe durim, dhe se ka autoritet e karizëm, që vlejnë më shumë se pamja e tij fizike.
Edi Rama flet edhe për lidhjen e tij me familjen dhe bashkëshorten, Linda Rama, si “opozitën më të fortë që ka njohur ndonjëherë”.
Në bisedë nuk mungojnë edhe komentet për figurat ndërkombëtare dhe vizionet e tij për Shqipërinë dhe rajonin, duke e paraqitur veten si një politikan me shumë përvojë dhe me një vizion artistik dhe ambicioz për të ardhmen.
Gazetari i Zeit Magazin, Stefan Willeke, kishte shkruar më parë një artikull në maj 2024 ku paraqiste Ramën në optikë negative, duke e cilësuar si të paaftë në raport me teknologjinë. Kjo e nxiti Ramën që ta telefononte për më shumë se 20 minuta, duke e akuzuar gazetarin se po ofendon jo vetëm atë, por gjithë Shqipërinë.
Ai vuri theksin te përparimet e mëdha të vendit në teknologji dhe e quajti artikullin “një mashtrim të madh, të ndërtuar mbi gjysmë të vërteta.” Megjithatë, më pas Rama i dërgoi gazetarit një mesazh të ngrohtë ku e quajti “njeri të mirë” dhe “mik”.
Në intervistë Rama pranon se është një nga kryeministrat më të gjatë në Evropë, me 1.98 m. Dikur ishte basketbollist profesionist dhe përmend se statistikat tregojnë se kandidatët më të gjatë shpesh fitojnë
Edi Rama, kur ishte kryetar bashkie në Tiranë në vitin 2000, ndryshoi pamjen e qytetit duke pikturuar ndërtesat me ngjyra të gjalla. Ai e konsideron veten “artisti që arriti në pushtet”.
Në zyrën e tij janë qindra kopje digjitale të veprave të tij artistike. Në intervistë tregon me humor se kur shfaqet në fotografi me liderë të mëdhenj si Emmanuel Macron apo Ursula von der Leyen, ai gjithmonë spikat për gjatësinë e tij.
Intervista e plotë kryeministrit për revistën gjermane
ZEITmagazin: A ka lidhje autoriteti politik me gjatësinë fizike?
Rama: Jo domosdoshmërisht. Shikoni Georgina Meloni, kryeministren e Italisë. Ajo është e vogël, por karizma e saj e bën të duket e madhe. Mendoj se karizma është më e rëndësishme se madhësia fizike. Një nga shokët e mi të dikurshëm të basketbollit është më i gjatë se unë, por pa karizmë duket i humbur në ajër.
ZEITmagazin: A ju ka ndihmuar forca fizike kur dikush tentoi t’ju vriste në 1997?
Rama: Mjekët që më trajtuan mendojnë se po. Sulmi ishte shumë brutal.
ZEITmagazin: Ku ndodhi sulmi?
Rama: Në Tiranë. Unë isha 32 vjeç, lektor në Akademinë e Arteve dhe një nga intelektualët kritikë ndaj pushtetit. Në atë kohë Shqipëria ishte përpara trazirave politike të mëdha.
ZEITmagazin: Çfarë ndodhi atë natë?
Rama: Ishte 22 janari 1997. Po kthehesha me një shoqe dhe një mik nga një lagje periferike. Ishte një natë e ftohtë pas shiut, Tirana atëherë ishte shumë ndryshe. Rruga ishte e errët, shpesh pa drita. Pak para se të arrija në shtëpi, pashë dy figura të errëta. Në fillim mendova se njëri ishte një nga studentët e mi, por ai mbante një shufër hekuri. Më goditën shumë, rashë në tokë, mbroja shoqen me duart mbrapa shpinës sime. Mendova: “Kjo është, po vdes!” Më lanë të shtrirë në baltë, i përgjakur dhe i pa vetëdije.
ZEITmagazin: Kush ishin sulmuesit?
Rama: Nuk di saktësisht, por besoj se ishte një atentat me porosi nga shërbimi sekret i presidentit të atëhershëm. Unë po organizoja një peticion për dorëheqjen e qeverisë. Në spital, mjeku më tha do të kishte qenë fatale. Madhësia ime më ndihmoi që disa goditje të mos më kapnin plotësisht.
Fëmijëria
ZEITmagazin: Si ishte fëmijëria dhe rinia juaj në Shqipërinë komuniste, ku popullsia ishte nën shtypjen e Enver Hoxhës?
Rama: Fëmijët nuk kishin shumë, por jashtë ishim të lirë dhe të lumtur. Ne bënim topa futbolli nga goma të vjetra, luanim me gurë dhe copa druri. Në rrugë mendonim lojëra si cilin numër do të kishte makina apo autobusi që vinte. Duhej durim, rrugët ishin bosh, makinat private ishin të ndaluara.
ZEITmagazin: A kishit frikë atëherë?
Rama: Frika nuk është fjalë e saktë. Frika është reagim ndaj ngjarjeve. Por ngjarje të tilla ishin të rralla. Jetonim në një shoqëri me përgjigje të parapërgatitura, me kufij që nuk duhej t’i kalonim. Në shtëpi flisnim për gjëra që ishin të rrezikshme, jashtë vetëm për propagandë. Kishim dy botë paralele.
ZEITmagazin: Ju e keni quajtur veten “shkatërrues rregullash” (troublemaker). Çfarë do të thotë kjo për ju?
Rama: Që në fëmijëri nuk isha i thjeshtë. Gjithmonë kisha opinion të fortë që duhej ta shprehja. Më pëlqente të bëja shaka me njerëzit, edhe në shkollë. Për këtë duhen “viktima” të mira, më së miri mësues ose tiranë. Autoritetet janë “viktima” të mira. Dhe pastaj natyrisht lindte telashi.
Diplomacia dramatike
Edi Rama është i njohur për momentet e tij dramatike: Në vitin 2023, në Këshillin e Sigurimit të OKB-së tregoi një batutë për presidentin rus Vladimir Putin që la për një moment pa fjalë përfaqësuesin rus. Në një samit evropian në maj 2025, Rama ra në gjunjë para kryeministres italiane Meloni. Me të, ata ranë dakord për qendrat e azilit në Shqipëri për refugjatët që vijnë nga deti mesdhetar.
Piktura
ZEITmagazin: Në zyrën tuaj ka shumë vizatime, piktura dhe skulptura. A keni pikturuar që si fëmijë?
Rama: Po, që në moshën 3-vjeçare dhe nuk kam ndaluar kurrë. Piktura dhe vizatimi kanë qenë pjesë e jetës time gjithmonë.
ZEITmagazin: Një artist në krye të qeverisë! Ju e keni quajtur këtë “humor i universit”.
Rama: Po, absolutisht humor i universit. Nuk do ta imagjinoja kurrë se do të futesha në një zyrë shtetërore, e aq më pak të punoja aty. Zyra e parë shtetërore ku hyra ishte ajo e Ministrit të Kulturës dhe unë isha ai ministër.
ZEITmagazin: Pse nuk ju pëlqenin zyrat më parë?
Rama: Sepse për mua ato simbolizonin shtetin që shtypte njerëzit e vet. Nuk do të kisha hyrë kurrë në një institucion shtetëror.
ZEITmagazin: A ka mbetur ndonjë urrejtje ndaj tyre?
Rama: Jo më. Unë u rrita në një regjim që e mbajti popullin si peng. Shërbëtorët e atij regjim punonin në zyra.
Rruga drejt politikës
ZEITmagazin: Nuk e keni pasur kurrë në plan të hyni në politikë?
Rama: Kam luftuar kundër kufizimeve të ngushta të jetës time artistike. Akademia e Arteve në Tiranë u bë bastioni im i parë kundër regjimit. Por gjithmonë kam menduar dhe thënë që politika nuk është detyra ime. Kurrë nuk e mendoja që politika do më kapte. Desha të kem një jetë të lirë dhe të pavarur. Në komunizëm, si artist, përjetova të kundërtën e lirisë që kërkoja. Qielli në pikturë duhej të ishte blu, jo i kuq apo i verdhë. Lëkura njerëzore duhej të ishte ngjyrë lëkure, jo tjetër. Një karrige nuk duhej të dukej si elefant. Kjo ngushticë ndikoi shumë në pamjen time negative për politikanët dhe më bëri luftëtar antikomunist.
ZEITmagazin: A do të kuptohej Edi Rama i ri me Edi Ramën e sotëm?
Rama: Unë do ta kuptoja, por ai nuk do të më kuptonte mua. I riu ishte shumë i bindur në mendimet e tij dhe pa kompromis. Nuk ishte i informuar mirë. Nuk kishte kuptuar që politika është art, që me talent dhe durim lëviz gjërat. Ndërsa shteti është një makineri që na mban së bashku duke i rezistuar ndryshimeve. E riu besonte se shteti duhej hequr: anarki.
ZEITmagazin: A dëshironit kaos?
Rama: Jo kaos. Desha që burokracia të zhdukej, por nuk kisha alternativë të qartë. Vetëm liri dhe vetë-rregullim, utopi.
ZEITmagazin: Në 1998 u bëre ministër i Kulturës.
Rama: Një ironi e fatit. Kur qeveria u rrëzua, unë isha artist në Paris. Kryeministri më kërkoi të kthehesha. Refuzova, desha të qëndroja artist i lirë në Francë dhe vetëm intelektual i angazhuar në Shqipëri, jo funksionar.
ZEITmagazin: Si ndryshuat mendje?
Rama: Pas atentatit u ndjeva si pluhur. Nuk doja të kthehesha më. Por një vit më vonë pata një ëndërr që më ndjek edhe sot. Në ëndërr isha në atelien e babait tim, që ishte skulptor. Ai nuk ishte aty, dera mbyllej dhe unë isha i izoluar. Kur u zgjova, desha të telefonoj prindërit, por nuk e bëra. Një mik më tha: “Babai yt ka vdekur sot në mëngjes në atelie.”
ZEITmagazin: Shkuat në varrim.
Rama: Ishte shumë e dhimbshme. Prita një ditë për të marrë fluturimin për Tiranë. Në atë ditë u bë edhe ndryshimi i qeverisë.
ZEITmagazin: Kryeministri të pyeti në telefon nëse do të bëhesh ministër.
Rama: Po. I thashë që doja të rrija, pa hezitim. Nëna ime ishte skeptike dhe duke qarë më tha: “Çfarë është më keq, vdekja e babait apo që bëhesh ministër?” I thashë: “Çfarë të bëj tani?” Ajo më tha të dorëzohem. Por nuk e bëra!
ZEITmagazin: Cilët kanë qenë momentet më të vështira në politikë?
Rama: Humbja në zgjedhjet e 2009-ës ishte shumë e dhimbshme.
Rama në arenën ndërkombëtare
ZEITmagazin: A ke pasur idhuj politikë?
Rama: Angela Merkel ishte politikani më racional që kam takuar. Ajo e drejtoi politikën me punë dhe pa u impresionuar nga karizma. Ishte një forcë e qetë që krijoi harmoni dhe u bë fytyra më e admiruar e Gjermanisë.
ZEITmagazin: Mendon se lufta në Ukrainë nuk do të kishte ndodhur nëse Merkel do të ishte kancelare në 2022?
Rama: Po. Ajo do të gjente një kompromis me Putinin dhe do ta ndalonte eskalimin në luftë. Askush nuk e parashikoi dramën dhe pasojat e luftës.
ZEITmagazin: Si do të përfundojë lufta?
Rama: Vetëm universi e di tani.
ZEITmagazin: Donald Trump do të ketë rol kyç.
Rama: Trump ka sjellë në tryezë idenë e armëpushimit. Por pse duhej Trump për të rikthyer fjalën “armëpushim” pas tre vitesh? Kur Orbán e tha, u sulmua. Vetëm Erdoğan tentoi të ndërmjetësojë.
ZEITmagazin: Fillimisht e kritikove Trumpin.
Rama: Po, por tani ai përbën mundësi për Evropën. Pas atentatit, Trump tha se Zoti e shpëtoi për të mirën e Amerikës. Po ashtu për Evropën, që të zgjohen.
ZEITmagazin: Jared Kushner, dhëndri i Trump, planifikon investime luksoze në Shqipëri. Si po ecën?
Rama: Projekti ka dy pjesë: një gadishull privat dhe ishullin Sazan që i përket shtetit. Po negociojmë për Sazan dhe konceptet duken premtuese.
“Opozita më e fortë, në shtëpi”
ZEITmagazin: Si e përballoni opozitën në familje?
Rama: Këtu kam opozitën më të fortë: gruan time. Ajo më pyet çdo natë për çdo gjë me fakte dhe argumente. Nëse e dëgjon atë, jashtë shtëpisë je i pamposhtur!
Korrupsioni dhe raporti me median
ZEITmagazin: A është i përhapur korrupsioni në qeverinë tuaj?
Rama: Ka individë të përfshirë, por ne kemi bërë reforma të thella në drejtësi që nuk kanë ndodhur që prej 1912. Nuk jemi mburojë për askënd, por mbështetje për drejtësinë.
ZEITmagazin: A është korrupsioni pengesë për anëtarësimin në BE?
Rama: Lufta jonë kundër korrupsionit është garancia jonë për integrim, dhe BE e ka vlerësuar këtë.
ZEITmagazin: Si i përballoni sulmet personale dhe akuzat e opozitës?
Rama: Janë gënjeshtra që kanë dëmtuar shumë familjen time. Por, jam mësuar.
ZEITmagazin: A të pëlqejnë gazetarët?
Rama: Respektoj gazetarinë e pavarur, por jo të gjithë gazetarët. Kam qenë vetë gazetar dhe e di rëndësinë e tyre. Por disa më shohin vetëm si njeri me pushtet, jo argumentet e mia.