Në epokën e rrjeteve sociale dhe komunikimit të menjëhershëm, një term ka marrë fuqi të jashtëzakonshme: “kultura e cancel”. Kjo është praktika për të “ndëshkuar” publikisht dikë – shpesh personazhe publikë, por jo vetëm – për deklarata apo veprime të konsideruara fyese, të dëmshme ose të papranueshme. Por lind pyetja: a është kjo një mënyrë për të kërkuar drejtësi sociale, apo thjesht një formë moderne e linçimit publik dhe hakmarrjes?
Kur “cancelimi” shihet si drejtësi
Në shumë raste, kultura e “cancel” ka shërbyer si një mjet fuqizimi për njerëzit pa zë. Individë ose grupe që tradicionalisht kanë qenë të shtypur – gra, pakica racore, komuniteti LGBTQ+ – kanë përdorur këtë formë presioni për të kërkuar llogari publike nga figura të fuqishme, të cilët për një kohë të gjatë kanë vepruar pa pasoja.
Për shembull:
- Skandale të ngacmimeve seksuale kanë dalë në dritë falë presionit publik.
- Biznese të mëdha janë detyruar të ndryshojnë praktikat diskriminuese.
- Artistë apo politikanë janë përballur me përgjegjësi për fjalët dhe veprimet e tyre.
Në këtë kuptim, “cancel culture” shihet si një formë moderne e drejtësisë popullore, kur institucionet tradicionale nuk kanë funksionuar.
Kur “cancelimi” kthehet në hakmarrje
Megjithatë, ka edhe një anë tjetër të medaljes. “Cancelimi” shpesh ndodh pa prova të plota, pa një proces të drejtë dhe me pasoja të menjëhershme, të pakthyeshme. Një fjalë e nxjerrë nga konteksti, një postim i vjetër, ose një opinion jopopullor mund të mjaftojë për të shkatërruar reputacionin dhe karrierën e dikujt.
Problemi thelbësor është se:
- Nuk jepet mundësia për të reflektuar apo për t’u falur.
- Ndodh shpesh nën trysninë e turmës virtuale, pa analizë të thellë.
- Nxit polarizim në vend të dialogut.
Kështu, nga një mënyrë për të kërkuar përgjegjësi, kultura e cancel shpesh rrëshqet në një formë të re hakmarrjeje, ku shoqëria “gjuan” individë në mënyrë kolektive, por pa të drejtë rikuperimi.
Drejtësi apo hakmarrje? Një vijë e hollë
E vërteta qëndron diku në mes. Ka raste kur “cancelimi” është i merituar – kur individë të pushtetshëm kanë vepruar në mënyrë abuzive dhe kanë shpëtuar nga përgjegjësia për vite. Por ka edhe raste ku “cancelimi” është impulsiv, emocional dhe i pamëshirshëm, duke lënë pas viktima të padrejta.
Drejtësia kërkon të vërtetën, mundësinë për ndreqje dhe balancë. Hakmarrja është e shpejtë, ndëshkuese dhe nuk i le hapësirë pendesës.
Përfundim
Kultura e “cancel” ka lindur nga një nevojë e vërtetë: ajo për drejtësi, transparencë dhe përgjegjësi. Por kur keqpërdoret, rrezikon të bëhet një mjet frikësimi dhe hakmarrjeje, jo ndreqjeje. Shoqëria ka nevojë të mësojë të dallojë mes kritikës së ndershme dhe ndëshkimit të verbër, mes reagimit dhe reflektimit.
Në vend që të nxitojmë të “cancel”-ojmë, ndoshta duhet të mësojmë më shumë të korrigjojmë, të dialogojmë dhe të riedukojmë. Vetëm kështu do të ndërtojmë një shoqëri më të drejtë, jo më të frikshme.