Edi Rama në Tiranë na foli për artin, veshjen e pushtetit dhe traditën në një vend në ndryshim. Falë edhe Italisë
Para së gjithash ka një vend, Qendra e Tiranës për Hapje dhe Dialog. Brenda kësaj hapësire ndodhet një zyrë ku nuk mungojnë veprat e artit dhe një tavolinë me stilolapsa të të gjitha ngjyrave. Këtu jeton dhe vepron një njeri i artit dhe i “aktivizmit qytetar”, siç preferon të përkufizojë politikën. U takuam për një bisedë kokë më kokë: ai është kryeministri shqiptar Edi Rama.
Edi Rama në Tiranë për intervistën për Vogue Italia
“Unë besoj më shumë në fuqinë e bukurisë sesa në forcën e një ushtrie”. Këto janë fjalët e para që na tha në Tiranë. Ju besoni në kulturën jo vetëm si një funksion dekorativ, përkundrazi. Nëse arti është produkt i asaj që jemi, ai mund të jetë vetëm politik, pra universal. Si e sollët dashurinë për artin në praktikën politike?
Nuk do të thosha se e kam futur artin në politikë, por që vjen nga praktikimi i artit, kjo është pjesë e mënyrës sime për të parë botën dhe atë që na rrethon, pra edhe marrëdhëniet dhe përmbajtjen e jetës politike. Me kalimin e viteve ky ndikim është shfaqur pak a shumë dukshëm në varësi të momentit.
Cili është mësimi më i madh që ka marrë nga babai i tij?
Se nuk ka asgjë më të rëndësishme në jetën e një personi sesa të ndërtosh një kujtim të bukur pas tij.
Ju jeni një mbështetës i madh i dialogut. Kjo duket nga projektet e shumta të shkëmbimeve kulturore që realizon por edhe nga një vend, COD (Qendra për Hapje dhe Dialog) në Tiranë.
COD është një hapësirë takimi dhe ndërveprimi mes njerëzve me pikëpamje të ndryshme që krijon kushtet për t’u shprehur përmes artit, letërsisë dhe fotografisë. Dhe kjo nënkupton përpjekjen për të përfshirë dy pjesë të shoqërisë që zakonisht ndahen sipas roleve: pushtetarët dhe të qeverisurit ose qytetarët dhe zyrtarët e tyre të zgjedhur. Ky është misioni i kësaj hapësire. Në jetën e përditshme, COD ka qenë, besoj, një vlerë e shtuar në zinxhirin e aktivitetit shoqëror që evoluon rreth kulturës.
Të gjithë e dinë miqësinë që e lidh atë me vendin tonë, por pakkush e di se gjithçka filloi kur skuadra e basketbollit Scavolini Pesaro vizitoi Partizanin e Tiranës në Kupën e Kampionëve. Ishte viti 1988 dhe ajo pati një takim të rëndësishëm me Valerio Bianchini.
Ishte hera e parë që shihja nga afër një person që nuk ishte nga Shqipëria. Dhe ai nuk ishte kushdo, por një legjendë e madhe e sportit italian, jo vetëm nga pikëpamja e njohurive të tij të mëdha sportive, por mbi të gjitha për trurin dhe zemrën e tij. Valerio Bianchini është një person i jashtëzakonshëm. Ne krijuam një miqësi që zgjati ndër vite dhe ai vazhdoi të vinte edhe më pas. Ai takim ishte tepër emocionues sepse ne ishim në atë kohë
Të izoluar plotësisht, nuk mund t’u afroheshim atyre fare pak turistëve që vinin dhe që kontrolloheshin dhe monitoroheshin, sepse Shqipëria ishte pjesë e vendeve të bllokut sovjetik.
Tiranë 2030. Miqësi me Stefano Boerin, investime në hapësira të hapura dhe sheshe publike, shkolla të reja, frymë inovacioni dhe shumë të tjera. Çfarë parashikon projekti i rizhvillimit të planit urbanistik të Tiranës?
Stefano Boeri është një nga arkitektët e shquar që është përfshirë në këtë plan dhe që na ndihmon të hapim perspektiva të reja për të ardhmen e vendit tonë përmes planifikimeve urbane dhe propozimeve arkitekturore cilësore. Historia e masterplaneve të Tiranës është e lidhur me Italinë dhe me gjeniun italian që nga fillimi e deri në bashkëpunimin e sotëm me Stefanon dhe ekipin e tij. Qyteti me të vërtetë ka evoluar jashtëzakonisht shumë në dekadat e fundit dhe, edhe nëse nuk ka mbetur shumë nga ato që pionierët e parë të planifikimit urban, linjat e rëndësishme janë ende të njëjta dhe, pikërisht mbi to, qyteti ynë vazhdon të evoluojë për të projektuar veten në të ardhmen.
Si do ta përkufizonit stilin tuaj? Përflitet se jeni një fans i Yohji Yamamoto?
E kane bere gjithmone kete asociacion, mua me pelqen shume por ne realitet jam nga ata qe vazhdoj me thjeshte, me mjafton nje pale Adidas. Kur vjen puna për të veshur zyrtarisht, mbështetem te rrobaqepësi edhe sepse matjet janë paksa të mëdha. Më pëlqen moda, është një botë e pabesueshme krijimtarie, imazhesh fantastike, njerëzish që e kthejnë gjithçka që prekin në ar.
Shpesh flasim për “power dressing” dhe rolin e veshjes në prezantimin publik të një politikani.
Ky rol vlen për secilin prej nesh, jo vetëm për politikanët, dhe siç tha Coco Chanel, në mos gaboj, moda ndryshon por stili mbetet. Stili është i rëndësishëm dhe besoj se shfaqja nuk është një gjë sipërfaqësore, është një temë bazë.
Jubleta (kostumi tradicional femëror, i transmetuar brez pas brezi, ed) ka qenë një vend i trashëgimisë së UNESCO-s që nga viti 2022. Si mund të promovojmë tregimin global të historive të traditës vendase si kjo dhe t’i bëjmë krenarë të rinjtë shqiptarë?
Xhubleta është një pjesë e pabesueshme e modës, artit, jetës, mjeshtërisë dhe madje identitetit që i ka rezistuar kohës duke u bërë jo vetëm një ikonë në kujtesën tonë kolektive, por edhe në mënyrën se si ne e perceptojmë identitetin tonë si popull. E bukura e një pjese si Xhubleta është se, edhe nëse ka lindur dhe evoluar në një kontekst të izoluar dhe lokal, ka aftësinë t’i flasë dhe të tërheqë të gjithë, pavarësisht distancave gjeografike dhe kulturore.
Më 2 qershor, Republika Italiane festoi 77-vjetorin e lindjes. Si t’i afrojmë të rinjtë me vlerat e Republikës?
Një njeri i madh që pata privilegjin të njihja, Michel Rocard, më tha para se të vdiste: “Jam i lumtur që kam përjetuar lindjen e internetit, por edhe që jam larguar nga kjo botë para se Interneti ta shkatërrojë atë”. Nuk jam aq fatalist por kam ndjesinë se kjo çmenduri e lundrimit individual në një oqean pa kufi ku të gjithë enden në vetmi, lë pas një gjurmë ku gjithçka është e kundërta e gjithçkaje. Më tremb shumë dhe mendoj se janë tre figura të rëndësishme në rrezik. Para së gjithash, rënia e lirë e autoritetit të mësuesit dhe mësuesit të shkollës më duket se përfaqëson plotësisht rënien e lirë të vlerave të Republikës. Më pas është figura e prindit, që nuk më duket në formë për momentin dhe së fundi prifti, i cili ka rënë tërësisht në sytë e të rinjve. Unë nuk jam tradicionalist dhe nuk i gjykoj të rinjtë, thjesht më duket se mungojnë momentet në të cilat njeriu ulet, merr frymë dhe mendon. Është një lundrim i vazhdueshëm pa më kohë për të menduar dhe mbi të gjitha për të dyshuar.
Prej nëntë vitesh Shqipëria është zyrtarisht kandidate për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Si po shkon procesi?
Nuk duhet të devijojmë nga qëllimi. Do të zgjasë sa të duhet, është një rrugë e vështirë, plot sfida dhe “detyra shtëpie” që duhet të bëjmë. Por është gjithashtu më e pabesueshmja me të cilën jemi përballur ndonjëherë, transferimi më i lartë i njohurive që mund të ekzistojë për një vend të ri që dëshiron të bëhet i madh.
Lëvizja e lirë do të nënkuptojë një hyrje të madhe por edhe dalje. A mendoni se mund të jetë problem të ketë kaq shumë shqiptarë që ndoshta do të largohen nga vendi për të shkuar e për të punuar diku tjetër? Dhe si të tërheqësh të tjerët që të vijnë në vend të kësaj?
Edhe kjo është e vërtetë dhe më duket se nuk është vetëm problem i Shqipërisë, por është një problem i përgjithshëm. Ka presion të fortë mbi të gjithë duke filluar nga vendet më të zhvilluara, por
edhe të dobësuar demografikisht, për të gjetur një fuqi të re punëtore. Për këtë ne jemi sigurisht në anën e atyre që mund të vuajnë më shumë.
Shqipëria është një vend i qëndrueshëm në një kontekst të paqëndrueshëm rajonal. Si e shihni rolin tuaj në këtë kontekst më të gjerë, duke qenë se procesi i anëtarësimit në Bashkimin Evropian është i përbashkët edhe me vendet fqinje?
Shqipëria është një vend që ka pasur gjithmonë një qasje konstruktive dhe paqësore ndaj rajonit. Ne kemi punuar gjithmonë për të qenë një pikë referimi për stabilitetin dhe bashkëpunimin rajonal. Më duket se kemi bërë mirë, jemi të respektuar, në rajon por edhe në Evropë dhe pikërisht për këtë rol.
Duke folur për të ardhmen, ju jeni në mandatin e tretë dhe lidershipi juaj është shumë solid, por si e shihni të ardhmen politike të Shqipërisë pas jush dhe të ardhmen tuaj pas qeverisë?
Nuk e kam menduar: ajo që bëj më thith dhe nuk kam kohë për të planifikuar për të ardhmen. Jeta më ka mësuar se ju mund të bëni planet tuaja, por më pas ajo shkon në një rrugë tjetër. Unë nuk kam një plan, por kam një imazh: do të doja të bëja diçka që bashkon aktivizmin tim qytetar, siç e quaj unë politikën, dhe artin.
E kaluara komuniste, ashtu si edhe për vendet e tjera, përfaqëson një traumë për shkak të dhunës që ka futur në jetën shoqërore. Për ju, cilat janë efektet afatgjata të kësaj të shkuare, nëse ka?
Komunizmi është paksa si një stacion bërthamor pas shpërthimit të tij, sepse ai vazhdon të ketë efektet e tij. Përveç shkatërrimit, ka rrezatim, deformim, deformim dhe gjithçka në mes. Është diçka me të cilën jetojmë pa e kuptuar as vetë. Qëndrime të caktuara, si dhe një mënyrë e caktuar e të qenit në shoqëri, janë produkt i atij ndikimi. Ju mund të ndryshoni një sistem ose një regjim në tre ditë, por, në tre ditë, nuk mund të ndryshoni një mënyrë të tërë të të menduarit dhe të të qenit bashkë. Duhet shumë më gjatë.
Nëse do t’ju duhej të vendosnit liderët e botës në rrymat e ndryshme artistike, a mund të mendoni ndonjë kombinim?
Pyetje e mirë, nuk e kam menduar kurrë. Me siguri Giorgia Meloni do të ishte një vepër e futurizmit. Matteo Renzi i impresionizmit dhe Massimo D’Alema e imagjinojnë atë si një vepër arti të Rilindjes.
Burimi i artikullit: https://www.vogue.it/article/edi-rama-premier-albania-intervista
Burimi i fotos: https://www.instagram.com/p/CrLJC0joGrQ/?igshid=YmMyMTA2M2Y%3D