Në një botë ku mjekësia lufton për të zgjatur jetën me çdo kusht, disa vende kanë zgjedhur ta respektojnë të drejtën për ta përfunduar atë me dinjitet. Eutanazia — ose “vdekja e ndihmuar mjekësisht” — mbetet një nga temat më të debatueshme në etikën dhe ligjin modern. A është ajo një akt mëshire apo një krim i mbuluar me justifikime njerëzore?
Çfarë është eutanazia?
Eutanazia nënkupton ndërhyrjen e qëllimshme për t’i dhënë fund jetës së një personi që vuan nga një sëmundje e pashërueshme, shpesh me kërkesën e tij. Qëllimi nuk është dënimi i jetës, por shmangia e vuajtjes së panevojshme. Ajo ndryshon nga vetëvrasja e asistuar, ku mjeku ofron mjetet (p.sh. ilaçin) por pacienti e kryen vetë aktin.
Ku është e ligjshme eutanazia?
Vetëm pak vende në botë e kanë legalizuar plotësisht eutanazinë, por lista po zgjerohet ngadalë:
- Holanda ishte e para që e legalizoi në vitin 2002, duke vendosur kushte të rrepta mbi moshën, gjendjen shëndetësore dhe vullnetin e pacientit.
- Belgjika ndoqi menjëherë pas, madje duke e lejuar edhe për të miturit në rrethana të jashtëzakonshme.
- Luksemburgu, Kanadaja, Spanja dhe Kosta Rika janë ndër shtetet që e kanë njohur ligjërisht.
- Zvicra, ndonëse nuk lejon eutanazinë direkte, toleron vetëvrasjen e asistuar, një praktikë që ka bërë vendin një destinacion për “turizmin e vdekjes”.
- Në disa rajone të Shteteve të Bashkuara, si Oregon, California dhe Washington, ligjet lejojnë ndihmën mjekësore për vetëvrasje.
Në çfarë moshe mund ta marrësh këtë vendim?
Mosha minimale për të kërkuar eutanazinë ndryshon nga një shtet në tjetrin:
- Holanda:
- Fëmijët 12–16 vjeç mund ta kërkojnë me miratimin e prindërve.
- Nga 16–18 vjeç kërkohet vetëm informimi i prindërve.
- Mbi 18 vjeç, vendimi është i plotë i pacientit.
- Belgjika:
- Lejon eutanazinë edhe për fëmijët nën 12 vjeç në rrethana ekstreme, me pëlqimin e prindërve dhe vlerësim të specialistëve.
- Luksemburgu, Kanadaja, Spanja, Kosta Rika:
- Vetëm për të rriturit mbi 18 vjeç, me vullnet të qartë dhe dokumentuar.
- Zvicra dhe disa shtete të SHBA:
- 18 vjeç e lart, me gjendje mendore të qartë dhe, në SHBA, shpesh edhe prognozë për vdekje brenda disa muajve.
Si funksionon procesi?
Në vendet ku është e ligjshme, eutanazia kalon përmes një procedure të gjatë ligjore dhe mjekësore. Pacienti duhet të:
- Bëjë një kërkesë të përsëritur me shkrim.
- Vlerësohet nga disa mjekë të pavarur që konfirmojnë sëmundjen e pashërueshme dhe gjendjen e vetëdijes.
- Jepet një afat reflektimi për të shmangur vendime të nxituara.
Aktet kryhen përmes injeksionit ose ilaçeve, gjithmonë nën kujdesin e mjekut.
Debati moral: mëshirë apo blasfemi?
Kundërshtarët e eutanazisë e shohin si një rënie morale të shoqërisë, duke argumentuar se askush nuk ka të drejtë të vendosë për fundin e jetës. Mbështetësit e quajnë një akt human, që respekton autonominë e njeriut dhe dinjitetin e fundit.
Në shoqëritë konservatore, si në shumicën e vendeve të Ballkanit, tema ende shihet si tabu. Por me zhvillimin e mjekësisë dhe rritjen e ndërgjegjësimit për të drejtat e pacientëve, pyetja po shtrohet gjithnjë e më shpesh:
A kemi të drejtë të zgjedhim jo vetëm si të jetojmë, por edhe si të vdesim?