NĂ« njĂ« botĂ« qĂ« digjitalizohet çdo ditĂ«, vendet qĂ« nuk pĂ«rshtaten rrezikojnĂ« tĂ« mbeten nĂ« prapambetje ekonomike dhe kulturore. Por nĂ« mes tĂ« sfidave dhe mundĂ«sive, ShqipĂ«ria duket se ka potencialin pĂ«r tĂ« shndĂ«rruar veten nĂ« njĂ« qendĂ«r digjitale tĂ« Ballkanit â nĂ«se luan letrat e saj siç duhet.
đ Pse Ă«shtĂ« ky momenti i duhur?
- Transformimi global Ă«shtĂ« tashmĂ« nĂ« ecje tĂ« shpejtĂ«: Inteligjenca artificiale, ekonomia e bazuar nĂ« tĂ« dhĂ«na, puna nĂ« distancĂ«, startup-et digjitale â tĂ« gjitha po riformĂ«sojnĂ« ekonominĂ« globale. Ballkani nuk pĂ«rjashtohet, dhe ShqipĂ«ria ka njĂ« shans unik pĂ«r tĂ« kapur kĂ«tĂ« tren.
- Rinia shqiptare Ă«shtĂ« digjitale: Shumica e tĂ« rinjve janĂ« tĂ« lidhur me teknologjinĂ«, flasin gjuhĂ« tĂ« huaja dhe kanĂ« qasje tĂ« pĂ«rditshme nĂ« internet. NĂ« vend tĂ« largimit nga vendi, ata mund tĂ« sjellin inovacionin kĂ«tu â nĂ«se u jepet mundĂ«sia.
- Qeveria po tregon sinjale drejt digjitalizimit: Platforma si e-Albania kanë thjeshtuar proceset burokratike. Janë hapa pozitivë që tregojnë se infrastruktura digjitale mund të ndërtohet.
đ ĂfarĂ« i duhet ShqipĂ«risĂ« pĂ«r t’u bĂ«rĂ« njĂ« qendĂ«r digjitale?
1. Infrastrukturë teknologjike moderne
Interneti i shpejtë, rrjetet 5G, data center-e të avancuara dhe qendra inovacioni janë themeli i çdo zhvillimi digjital. Shqipëria ka bërë disa hapa, por është ende pas shumë vendeve të rajonit.
2. Arsim dhe trajnime në teknologji
TĂ« rinjtĂ« shqiptarĂ« janĂ« plot ide, por shpesh u mungojnĂ« mjetet pĂ«r tâi zhvilluar ato. Duhet investim serioz nĂ« edukim teknologjik: kurse programimi, inteligjencĂ« artificiale, cybersecurity, dizajn UX/UI, etj.
3. Startup-e dhe mbështetje financiare
Një ekosistem startup-esh ka filluar të krijohet në Tiranë, por mungojnë investimet, inkubatorët dhe mentorimi nga ekspertë. Një klimë e mirë për sipërmarrje digjitale do të nxiste më shumë ide vendase dhe do të tërhiqte investitorë të huaj.
4. Ligje të qarta dhe mbështetëse për biznesin online
Nëse rregulloret tatimore dhe ligjore janë të paqarta ose penguese, asnjë kompani digjitale nuk do të zgjedhë Shqipërinë si bazë. Nevojitet një sistem ligjor i përditësuar, miqësor ndaj inovacionit.
đ MundĂ«sitĂ« qĂ« ka ShqipĂ«ria
- Pozicion gjeografik strategjik â afĂ«r EuropĂ«s PerĂ«ndimore, me njĂ« orĂ« fluturim nga disa metropole kryesore.
- Kosto mĂ« tĂ« ulĂ«ta operacionale â krahasuar me vende si Kroacia apo Greqia.
- Diaspora shqiptare nĂ« teknologji â qĂ« mund tĂ« kontribuojĂ« me eksperiencĂ« dhe investime.
- Rritja e punĂ«s nĂ« distancĂ«Â â qĂ« i jep mundĂ«si ShqipĂ«risĂ« tĂ« tĂ«rheqĂ« âdigital nomadsâ dhe kompani qĂ« kĂ«rkojnĂ« operacione mĂ« tĂ« lira.
â ïž ĂfarĂ« e pengon ShqipĂ«rinĂ«?
- Korrupsioni dhe pasiguria ligjore
- Largimi masiv i të rinjve (brain drain)
- Mungesa e një vizioni të qartë shtetëror për zhvillimin digjital
- Burokracitë për hapjen e bizneseve dhe mungesa e lehtësive fiskale për startup-et
đ§ A Ă«shtĂ« e mundur?
Po â por kĂ«rkon vullnet politik, bashkĂ«punim publik-privat, investim nĂ« dije dhe njĂ« ndryshim kulturor pĂ«r tĂ« parĂ« teknologjinĂ« jo thjesht si mjet, por si rrugĂ« zhvillimi kombĂ«tar.
NĂ«se vendet si Estonia, Irlanda apo Lituania â qĂ« dikur kishin sfida tĂ« ngjashme â kanĂ« arritur tĂ« kthehen nĂ« qendra digjitale, atĂ«herĂ« pse jo edhe ShqipĂ«ria?
đ PĂ«rfundim: NjĂ« vend i vogĂ«l me njĂ« mundĂ«si tĂ« madhe
Shqipëria mund të mos ketë shumë pasuri natyrore, por ka një pasuri njerëzore digjitale që, nëse kanalizohet si duhet, mund të bëhet baza e një epoke të re. Jo thjesht për të ndjekur të tjerët, por për të qenë udhëheqëse në rajon.
Pyetja nuk Ă«shtĂ« mĂ« âa mundet?â, por:
âA do tĂ« guxojĂ« ShqipĂ«ria tĂ« mendojĂ« ndryshe?â